«افطاری» و «زیارت رضوی» در راه جهانی شدن

به گزارش شهرآرانیوز - نوروز امسال سه پرونده از سوی ایران برای قرارگرفتن در فهرست میراث ناملموس جهانی پیشنهاد شد که دو پرونده آن با همکاری کشور‌های دیگر و یک پرونده به صورت ملی تهیه شده است. «افطاری و سنت‌های اجتماعی و فرهنگی وابسته آن»، «هنر تذهیب» و «زیارت رضوی» سه پرونده‌ای هستند که در نوروز۱۴۰۱ به یونسکو فرستاده شد.

علی دارابی، قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور، هم زمانی ارسال پرونده میراث فرهنگی ناملموس «افطاری» به یونسکو در بهار۱۴۰۱ با آغاز ماه مبارک رمضان را به فال نیک گرفت و گفت: پرونده ثبت جهانی افطاری با پیشنهاد ایران و با همکاری کشور‌های ترکیه، آذربایجان و ازبکستان تدوین شده است و در سال۲۰۲۳ در نشست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو مطرح می‌شود.

قائم مقام وزیر میراث فرهنگی در ادامه بیان کرد: در پرونده ثبت جهانی افطاری ظرفیت دارد همه کشور‌های اسلامی، عضو این پرونده جهانی میراث فرهنگی ناملموس شوند و جمهوری اسلامی ایران از این موضوع بسیار استقبال می‌کند.
تذهیب دومین پرونده وزارت میراث فرهنگی بود که به صورت مشترک میان ایران، ترکیه، آذربایجان، تاجیکستان و ازبکستان تدوین شده است. دارابی توضیح داد: تذهیب هنری ایرانی اسلامی است که تاریخی دیرین در جغرافیای فرهنگی ما دارد. این پرونده را نیز یونسکو در سال۲۰۲۳ بررسی خواهد کرد.

اما «زیارت رضوی» پرونده‌ای ملی است که به دلیل اهمیت و وضعیت خوب پاسداری از این سنت فرهنگی ناملموس، برای ثبت در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو تدوین شده است.

معاون میراث فرهنگی کشور گفت: پرونده زیارت رضوی به عنوان برنامه پاسداری برای ارتقای میزبانی از زوار رضوی به شرح اقدامات و برنامه‌های اجرایی کشور در جهت پاسداشت سنت زیارت حضرت رضا (ع) می‌پردازد. این پرونده در سال۱۳۹۸ به یونسکو فرستاده شده بود، ولی به دلیل محدودیت‌های سهمیه یونسکو دوباره در فرمت جدید تدوین و برای یونسکو فرستاده شده است.

بر اساس برنامه زمان بندی یونسکو، فروردین (به تاریخ ایران) زمان ارسال پرونده‌های پیشنهادی برای قرارگرفتن در فهرست میراث ناملموس است و آذر سال بعد زمان بررسی این پرونده‌ها در نشستی با حضور اعضاست.

هم اکنون ایران با ثبت جهانی ۲۶ اثر تاریخی و طبیعی در رتبه نهم ایستاده است و ایتالیا با ثبت بیش از ۵۸ اثر در رتبه اول این فهرست قرار دارد. اما سوای آثار ملموس، یونسکو عناصر فرهنگی را نیز در قالب سه فهرست معرف، فهرست میراث در خطر و فهرست پاسداری خوب به عنوان آثار ناملموس ثبت می‌کند.

میراث فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرایند‌های فرهنگی مانند آیین ها، هنرها، ترانه ها، آوا‌ها و نواها، موسیقی ها، رویدادها، مهارت‌ها و توانمندی‌هایی گفته می‌شود که در میان مردم یا یک قوم در یک منطقه خاص جغرافیایی مرسوم بوده است و با گذشت زمان، نسل به نسل و سینه به سینه به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند به دوران معاصر یک ملت به ارث می‌رسد و همچنان به عنوان عنصر و ارزش فرهنگی به دست مردم ترویج، حفاظت و پاسداری می‌شود.

آثار فرهنگی ناملموس شکل‌هایی از فرهنگ به شمار می‌روند که اگرچه قابلیت ثبت و ضبط دارند، قابلیت ذخیره در یک محل فیزیکی مانند موزه را ندارند و به واسطه ویژگی‌های ذاتی و خاصشان، انتقال پذیر، تکرارشدنی و تجربه کردنی هستند.

یونسکو در سال۲۰۰۱ با انجام پژوهشی در میان کشور‌ها و سازمان‌های مردم نهاد تلاش کرد توافق آنان برای ارائه تعریفی از میراث ناملموس و بستن پیمان نامه‌ای را دراین زمینه به دست بیاورد که نتیجه آن کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس بود که در سال۲۰۰۳ به تصویب رسید و اکنون ۱۸۰کشور، عضو این کنوانسیون هستند.

ایران گرچه کمی دیر و از سال ۱۳۸۸ ثبت آثار ناملموسش را در فهرست یونسکو شروع کرده است، تاکنون هفده اثر ناملموس در میراث جهانی دارد که از بین آن چهارده اثر در فهرست «میراث معرف ناملموس»، دو عنصر در «میراث ناملموس درخطر» و درنهایت هنر خوش نویسی نیز در فهرست «برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو» ثبت شده است.

کشور ما در حوزه ثبت‌های جهانی آثار ناملموس مقام هفتم را دارد که باتوجه به غنای فرهنگی و همچنین سابقه دراز تمدن کهن ایرانی، باید میزان آثار ثبتی از ایران در فهرست‌های مختلف یونسکو به مراتب بیشتر باشد.

آیین باستانی و کهن نوروز به عنوان نخستین اثر ناملموس ایرانی با عضویت هفت کشور و با عنوان یک پرونده مشترک، با درخواست و مدیریت ایران و همکاری کشور‌های جمهوری آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان در سال۱۳۸۸ (۲۰۰۹) در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت شد.

آیین پهلوانی و زورخانه ای، هنر نمایشی آیینی تعزیه، مهارت فرش بافی کاشان، مهارت فرش بافی قشقایی و گبه استان فارس و موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی در سال۱۳۸۹ (۲۰۱۰)، دانش سنتی لنج سازی و دریانوردی در خلیج فارس و نقالی، قصه گویی اجرایی ایرانی در سال۱۳۹۰ (۲۰۱۱)، آیین قالی شویان مشهداردهال در سال۱۳۹۱ (۲۰۱۲) از دیگر میراث‌هایی است که در فهرست ناملموس یونسکو ثبت شده است.

مصطفی پورعلی، مدیرکل دفتر ثبت آثار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، درباره دلیل کم بودن تعداد آثار ثبت شده ایران در فهرست ناملموس جهانی توضیح می‌دهد: هر سال صرفا یک اثر ملموس ثبت می‌شود، درحالی که در زمینه آثار ناملموس این امر محدودتر است و صرفا هر دو سال یک بار می‌توان برای ثبت یک عنصر ملی در حوزه میراث فرهنگی ناملموس اقدام کرد.

او با تأکید بر این موضوع که ایران تلاش کرده است از ظرفیت پرونده‌های چندملیتی برای برون رفت از مشکلات و محدودیت‌های سهمیه‌ای یونسکو بهره ببرد، تصریح کرد: دراین راستا، برای سال ۱۴۰۱ پرونده‌های افطار و هنر تذهیب به صورت چندملیتی تهیه شده است.